9.4 X¸c ®Þnh giíi H¹N C¸C T¹P CHÊT

9.4.1. Amoni

Dïng ph¬ng ph¸p A, trõ khi cã chØ dÉn kh¸c trong chuyªn luËn.

Ph¬ng ph¸p A

Hoµ tan mét lîng chÕ phÈm thö nh chØ dÉn trong chuyªn luËn víi 14 ml níc trong mét èng nghiÖm có nút mài, kiÒm ho¸ nÕu cÇn b»ng dung dÞch natri hydroxyd 2 M (TT), thªm níc võa ®ñ 15 ml. Thªm 0,3 ml dung dÞch kali tetraiodomercurat kiÒm (TT₁), l¾c ®Òu råi ®Ó yªn 5 phót. So s¸nh mµu t¹o thµnh trong èng thö víi mµu mÉu ®îc chuÈn bÞ ®ång thêi trong cïng ®iÒu kiÖn nh dung dÞch thö.

Mµu mÉu: LÊy chÝnh x¸c 10 ml dung dÞch ion amoni mÉu 1 phÇn triÖu NH₄ cho vµo mét èng nghiÖm, pha lo·ng víi níc thµnh 15 ml. Thªm 0,3 ml dung dÞch kali tetraiodomercurat kiÒm (TT₁), l¾c ®Òu råi ®Ó yªn 5 phót.

Khi so mµu, quan s¸t däc theo trôc èng nghiÖm trong ¸nh s¸ng khuÕch t¸n trªn nÒn tr¾ng. Mµu vµng xuÊt hiÖn trong èng thö kh«ng ®îc ®Ëm h¬n mµu trong èng mÉu.

Ph¬ng ph¸p B

Cho mét lîng chÕ phÈm (theo chØ dÉn trong chuyªn luËn riªng) ®· nghiÒn mÞn vµo mét b×nh 25 ml cã nót ®Ëy b»ng polyethylen vµ hoµ tan hoÆc ph©n t¸n trong 1 ml níc. Thªm 0,3 g magnesi oxyd nÆng (TT). §Ëy b×nh ngay sau khi ®· ®Æt xuèng díi n¾p polyethylen mét mÈu giÊy tÈm mangan b¹c (TT) h×nh vu«ng cã c¹nh 5 mm ®· ®îc lµm Èm b»ng vµi giät níc. L¾c xoay trßn b×nh, tr¸nh chÊt láng b¾n lªn vµ ®Ó yªn ë 40^oC trong 30 phót.

Mµu x¸m nÕu xuÊt hiÖn trªn mÈu giÊy tÈm mangan b¹c ë b×nh thö kh«ng ®îc ®Ëm h¬n ë b×nh mÉu ®îc chuÈn bÞ ®ång thêi trong cïng ®iÒu kiÖn víi lîng dung dÞch amoni mÉu ®· ®îc chØ dÉn trong chuyªn luËn, 1 ml níc vµ 0,3 g magnesi oxyd nÆng (TT).

9.4.2. Arsen

Dïng ph¬ng ph¸p A, trõ khi cã chØ dÉn kh¸c trong chuyªn luËn

Ph¬ng ph¸p A

Dông cô : Bé dông cô thö arsen (H×nh 9.4.2) gåm mét b×nh nãn nót mµi cì 100 ml ®îc ®Ëy b»ng nót thuû tinh mµi, xuyªn qua nót cã mét èng thuû tinh dµi kho¶ng 200 mm, ®êng kÝnh trong lµ 5 mm. PhÇn díi cña èng thuû tinh ®îc kÐo nhá l¹i ®Ó cã ®êng kÝnh trong lµ 1,0 mm vµ c¸ch ®Çu èng 15 mm cã mét lç trªn thµnh èng víi ®êng kÝnh 2 - 3 mm. Khi g¾n èng thuû tinh vµo nót th× lç nµy ph¶i ë c¸ch mÆt díi cña nót Ýt nhÊt lµ 3 mm. §Çu trªn cña èng thuû tinh cã mét ®Üa trßn ph¼ng, mÆt ph¼ng cña ®Üa vu«ng gãc víi trôc èng.

Mét èng thuû tinh thø hai dµi 30 mm, cã cïng ®êng kÝnh vµ còng cã ®Üa trßn ph¼ng t¬ng tù nh èng thø nhÊt, ®Æt tiÕp xóc mÆt ®Üa trßn víi èng thø nhÊt vµ ®îc gi÷ chÆt víi èng thø nhÊt b»ng 2 d©y lß xo.

TiÕn hµnh: Cho xuèng ®Çu thÊp cña èng thuû tinh dµi kho¶ng 50 - 60 mg b«ng tÈm ch× acetat (TT) hoÆc mét miÕng g¹c cotton bäc mét mÈu giÊy tÈm ch× acetat (TT) nÆng 50 - 60 mg. §Æt mét miÕng giÊy tÈm thuû ng©n (II) bromid (TT), h×nh trßn hay h×nh vu«ng, cã kÝch thíc ®ñ ®Ó phñ kÝn lç trßn gi÷a 2 èng thuû tinh (15 mm x 15 mm), gi÷ chÆt 2 èng thuû tinh b»ng 2 d©y lß xo.

Cho vµo b×nh nãn mét lîng chÕ phÈm thö theo chØ dÉn trong chuyªn luËn. Hoµ tan hoÆc pha lo·ng (nÕu chÕ phÈm thö lµ dung dÞch) víi níc thµnh 25 ml. Thªm 15 ml acid hydrocloric (TT), 0,1 ml dung dÞch thiÕc (II) clorid AsT (TT) vµ 5 ml dung dÞch kali iodid 16,6% (TT). §Ó yªn 15 phót råi thªm 5 g kÏm h¹t kh«ng cã arsen (TT). §Ëy ngay b×nh nãn b»ng nót ®· l¾p s½n giÊy thö ë trªn vµ ng©m b×nh trong níc ë nhiÖt ®é sao cho khÝ ®îc gi¶i phãng ®Òu ®Æn.

Song song tiÕn hµnh mét mÉu so s¸nh trong cïng ®iÒu kiÖn, dïng 1 ml dung dÞch arsen mÉu 1 phÇn triÖu As hoµ lo·ng víi níc thµnh 25 ml thay cho chÕ phÈm thö.

Sau Ýt nhÊt 2 giê lÊy c¸c miÕng giÊy tÈm thuû ng©n (II) bromid ra so s¸nh c¸c vÕt mµu. VÕt mµu nÕu cã trªn miÕng giÊy cña b×nh thö ph¶i kh«ng ®îc ®Ëm h¬n vÕt mµu trªn miÕng giÊy cña b×nh mÉu.

Ph¬ng ph¸p B

LÊy mét lîng chÕ phÈm thö theo chØ dÉn trong chuyªn luËn cho vµo mét èng nghiÖm chøa 4 ml acid hydrocloric (TT) vµ kho¶ng 5 mg kali iodid (TT), thªm 3 ml dung dÞch hypophosphit (TT). §un c¸ch thuû hçn hîp trong 15 phót, thØnh tho¶ng l¾c.

TiÕn hµnh song song mét mÉu so s¸nh trong cïng ®iÒu kiÖn, thay chÕ phÈm thö b»ng 0,5 ml dung dÞch arsen mÉu 10 phÇn triÖu As.

So s¸nh mµu trong hai èng. Mµu trong èng thö kh«ng ®îc ®Ëm h¬n mµu trong èng chuÈn.

H×nh 9.4.2. Dông cô thö arsen

(KÝch thíc tÝnh b»ng mm)

9.4.3. Calci

C¸c dung dÞch dïng trong phÐp thö nµy ph¶i ®îc chuÈn bÞ víi níc cÊt.

Thªm 1 ml dung dÞch amoni oxalat 4% (TT) vµo 0,2 ml dung dÞch calci mÉu 100 phÇn triÖu Ca trong ethanol 96%. Sau 1 phót, thªm hçn hîp gåm 1 ml dung dÞch acid acetic 2 M (TT) vµ 15 ml dung dÞch chÕ phÈm thö nh chØ dÉn trong chuyªn luËn vµ l¾c.

Sau 15 phót, so s¸nh ®é ®ôc t¹o thµnh trong èng thö víi ®é ®ôc mÉu ®îc chuÈn bÞ ®ång thêi trong cïng ®iÒu kiÖn nhng thay dung dÞch chÕ phÈm thö b»ng hçn hîp gåm 10 ml dung dÞch calci mÉu 10 phÇn triÖu Ca vµ 5 ml níc.

§é ®ôc trong èng thö ph¶i kh«ng ®Ëm h¬n ®é ®ôc cña èng mÉu.

9.4.4. Ch× trong ®êng

TiÕn hµnh theo ph¬ng ph¸p II cña quang phæ hÊp thô nguyªn tö (Phô lôc 4.4), dïng ngän löa acetylen - kh«ng khÝ, ®Ìn ch× cathod rçng vµ c¸c dung dÞch sau :

Dung dÞch thö: Hoµ tan 20,0 g chÕ phÈm thö trong dung dÞch acid acetic 1 M (TT) ®Ó ®îc 100,0 ml. Thªm 2,0 ml dung dÞch b·o hoµ amoni pyrolidin dithiocarbamat (TT) vµ 10,0 ml 4-methylpentan-2-on (TT), l¾c trong 30 gi©y, tr¸nh ¸nh s¸ng. §Ó yªn cho t¸ch líp vµ lÊy líp 4-methylpentan-2-on.

C¸c dung dÞch ®èi chiÕu: ChuÈn bÞ 3 dung dÞch ®èi chiÕu trong cïng ®iÒu kiÖn nh dung dÞch thö, b»ng c¸ch thªm riªng biÖt 0,5 ml, 1,0 ml, 1,5 ml dung dÞch ch× mÉu 10 phÇn triÖu Pb vµo mçi b×nh ®· cã 20,0 g chÕ phÈm thö.

ChuÈn bÞ mét mÉu tr¾ng trong cïng ®iÒu kiÖn gièng nh dung dÞch thö nhng kh«ng cã chÕ phÈm thö.

§o ®é hÊp thô cña dung dÞch thö, 3 dung dÞch ®èi chiÕu vµ mÉu tr¾ng ë cùc ®¹i 283,3 nm, dïng dung dÞch tr¾ng ®Ó hiÖu chØnh ®iÓm 0 cña m¸y. VÏ ®êng cong biÓu diÔn sù phô thuéc gi÷a ®é hÊp thô víi nång ®é ch× trong c¸c dung dÞch vµ x¸c ®Þnh hµm lîng cña ch× trong chÕ phÈm thö.

Hµm lîng ch× kh«ng ®îc lín h¬n 0,5 phÇn triÖu trõ khi cã chØ dÉn kh¸c.

9.4.5. Clorid

ChuÈn bÞ dung dÞch thö nh chØ dÉn trong chuyªn luËn, cho vµo mét èng nghiÖm, pha lo·ng víi níc ®Õn 15 ml. Thªm 1 ml dung dÞch acid nitric 2 M (TT) vµ 1 ml dung dÞch b¹c nitrat 2% (TT). §Ó yªn 5 phót, tr¸nh ¸nh s¸ng. So s¸nh ®é ®ôc t¹o thµnh trong èng thö víi ®é ®ôc trong èng mÉu ®îc chuÈn bÞ ®ång thêi trong cïng ®iÒu kiÖn nhng thay dung dÞch thö b»ng hçn hîp gåm 10 ml dung dÞch clorid mÉu 5 phÇn triÖu Cl vµ 5 ml níc. Quan s¸t däc theo trôc èng nghiÖm trong ¸nh s¸ng khuÕch t¸n trªn nÒn ®en. §é ®ôc trong èng thö kh«ng ®îc lín h¬n ®é ®ôc trong èng mÉu.

9.4. 6. Fluorid

Dïng thiÕt bÞ cÊt nh m« t¶ trong H×nh 9.4.6 bao gåm mét èng nghiÖm nót mµi nèi víi mét èng ngng ruét th¼ng. èng nghiÖm ®îc ®Æt trong mét bé phËn ®un b»ng thuû tinh chÞu nhiÖt kÝn cã nèi víi mét èng sinh hµn vµ nhiÖt kÕ.

C©n vµ chuyÓn mét lîng chÕ phÈm nh chØ dÉn trong chuyªn luËn vµo èng nghiÖm, thªm 0,1 g c¸t ®· ®îc röa b»ng acid vµ 20 ml acid sulfuric 50% (tt/tt). Rãt tetracloroethan (TT) vµo b×nh ®un, ®un nãng vµ gi÷ ë nhiÖt ®é s«i cña tetracloroethan (146^oC). Chng cÊt vµ høng dÞch cÊt vµo b×nh ®Þnh møc 100 ml cã chøa s½n 0,3 ml dung dÞch natri hydroxyd 0,1N (TT) vµ 0,1 ml dung dÞch phenolphtalein (TT). Duy tr× thÓ tÝch ë trong èng nghiÖm lµ 20 ml trong suèt qu¸ tr×nh cÊt, vµ gi÷ cho dÞch trong b×nh cÊt lu«n lu«n kiÒm b»ng c¸ch thªm dung dÞch natri hydroxyd 0,1 N (TT) nÕu cÇn. Thªm níc vµo b×nh høng dÞch cÊt võa ®ñ 100 ml, ®îc dung dÞch thö. ChuÈn bÞ mÉu chuÈn víi cïng ®iÒu kiÖn nh mÉu thö nhng thay chÕ phÈm b»ng 5 ml dung dÞch florid chuÈn 10 phÇn triÖu F. LÊy 2 èng nghiÖm nót mµi, thªm riªng rÏ 20 ml dung dÞch thö vµ dung dÞch chuÈn vµ thªm 5 ml thuèc thö acid aminomethylalizarindiacetic (TT) vµo mçi dung dÞch, sau 20 phót nÕu dung dÞch thö cã mµu xanh (ban ®Çu lµ mµu ®á) th× kh«ng ®îc ®Ëm h¬n mµu cña dung dÞch ®èi chiÕu.

H×nh 9.4.6: Dông cô thö giíi h¹n fluorid

(KÝch thíc tÝnh b»ng mm)

9.4.7. Kali

Thªm 2 ml dung dÞch natri tetraphenylborat 1% (TT) míi pha vµo 10 ml dung dÞch chÕ phÈm thö ®· chØ dÉn trong chuyªn luËn, ®Ó yªn 5 phót. So s¸nh ®é ®ôc t¹o thµnh trong èng thö víi ®é ®ôc trong èng mÉu ®îc chuÈn bÞ ®ång thêi trong cïng ®iÒu kiÖn mét hçn hîp cña 5 ml dung dÞch kali mÉu 20 phÇn triÖu K vµ 5 ml níc.

§é ®ôc trong èng thö kh«ng ®îc ®Ëm h¬n ®é ®ôc trong èng mÉu.

9.4.8. Kim lo¹i nÆng

Dïng mét trong c¸c ph¬ng ph¸p sau ®©y, tuú theo chØ dÉn trong chuyªn luËn riªng.

Ph¬ng ph¸p 1

LÊy 12 ml dung dÞch chÕ phÈm thö ®îc pha chÕ nh chØ dÉn trong chuyªn luËn, cho vµo mét èng nghiÖm, thªm 2 ml dung dÞch ®Öm acetat pH 3,5. L¾c ®Òu. Thªm 1,2 ml dung dÞch thioacetamid (TT), l¾c ngay råi ®Ó yªn 2 phót. ChuÈn bÞ ®ång thêi trong cïng ®iÒu kiÖn èng mÉu dïng hçn hîp 10 ml dung dÞch ion ch× mÉu 1 phÇn triÖu Pb hoÆc dung dÞch ch× mÉu 2 phÇn triÖu Pb tuú theo chØ dÉn trong chuyªn luËn, vµ 2 ml dung dÞch chÕ phÈm thö. So s¸nh mµu t¹o thµnh trong èng thö vµ èng mÉu. Mµu n©u trong èng thö kh«ng ®îc ®Ëm h¬n mµu trong èng mÉu. PhÐp thö chØ cã gi¸ trÞ khi èng chuÈn cã mµu n©u nh¹t khi ®îc so s¸nh víi èng tr¾ng ®îc chuÈn bÞ ®ång thêi trong cïng ®iÒu kiÖn, dïng 10 ml níc vµ 2 ml dung dÞch chÕ phÈm thö.

Ph¬ng ph¸p 2

Hoµ tan mét lîng chÕ phÈm thö nh chØ dÉn trong chuyªn luËn trong mét dung m«i h÷u c¬ cã chøa mét tû lÖ níc tèi thiÓu nh 1,4-dioxan (TT) hoÆc aceton (TT) cã chøa 15% níc (tt/tt). Thùc hiÖn gièng nh ph¬ng ph¸p 1, nhng chuÈn bÞ dung dÞch ion ch× mÉu b»ng c¸ch pha lo·ng dung dÞch ch× mÉu 100 phÇn triÖu Pb víi dung m«i ®îc dïng ®Ó pha chÕ phÈm thö thµnh c¸c dung dÞch ch× mÉu 1 phÇn triÖu Pb hoÆc 2 phÇn triÖu Pb tuú theo chØ dÉn trong chuyªn luËn. PhÐp thö chØ cã gi¸ trÞ khi dung dÞch ion ch× mÉu cã mµu n©u s¸ng khi ®îc so víi dung dÞch ®îc chuÈn bÞ ®ång thêi trong cïng ®iÒu kiÖn gåm 10 ml dung m«i ®îc dïng ®Ó pha chÕ phÈm thö vµ 2 ml dung dÞch cña chÕ phÈm thö.

Ph¬ng ph¸p 3

LÊy mét lîng chÕ phÈm thö nh chØ dÉn trong chuyªn luËn (kh«ng nhiÒu h¬n 2 g) cho vµo mét chÐn nung silica. Thªm 4 ml dung dÞch magnesi sulfat 25% trong acid sulfuric 1M (TT). Trén ®Òu b»ng mét ®òa thuû tinh nhá råi ®un nãng cÈn thËn. NÕu hçn hîp lµ mét chÊt láng th× lµm bay h¬i tõ tõ trªn c¸ch thuû ®Õn kh«. §èt dÇn dÇn ®Ó than ho¸, chó ý ®èt ë nhiÖt ®é kh«ng cao qu¸ 800^oC, tiÕp tôc ®èt cho ®Õn khi thu ®îc c¾n mµu tr¾ng hay x¸m nh¹t. §Ó nguéi, lµm Èm c¾n b»ng kho¶ng 0,2 ml dung dÞch acid sulfuric 1M (TT), bèc h¬i råi ®èt l¹i, sau ®ã ®Ó nguéi. Toµn bé thêi gian ®èt kh«ng nªn qu¸ 2 giê. Hoµ tan c¾n, dïng 2 lîng, mçi lîng 5 ml dung dÞch acid hydrocloric 2M (TT). Thªm 0,1 ml dung dÞch phenolphtalein (TT), råi cho tõng giät dung dÞch amoniac ®Ëm ®Æc (TT) ®Õn khi cã mµu hång. §Ó nguéi, thªm acid acetic b¨ng (TT) ®Õn khi mÊt mµu dung dÞch, råi thªm 0,5 ml n÷a. Läc nÕu cÇn, råi pha lo·ng dung dÞch víi níc thµnh 20 ml.

LÊy 12 ml dung dÞch thu ®îc ë trªn cho vµo mét èng nghiÖm, thªm 2 ml dung dÞch ®Öm acetat pH 3,5, l¾c ®Òu. Thªm 1,2 ml dung dÞch thioacetamid (TT), l¾c ®Òu råi ®Ó yªn 2 phót. So s¸nh mµu cña èng thö víi mµu cña èng mÉu ®îc chuÈn bÞ ®ång thêi trong cïng ®iÒu kiÖn. Mµu cña èng thö kh«ng ®îc ®Ëm h¬n mµu cña èng mÉu.

èng mÉu ®îc chuÈn bÞ nh sau: LÊy mét thÓ tÝch dung dÞch ch× mÉu 10 phÇn triÖu Pb nh ®· chØ dÉn trong chuyªn luËn, cho vµo chÐn nung silica, thªm 4 ml dung dÞch magnesi sulfat 25% trong acid sulfuric1M (TT), sau ®ã tiÕp tôc xö lý nh c¸ch xö lý mÉu ghi ë trªn, b¾t ®Çu tõ c©u: “Trén ®Òu b»ng mét ®òa thuû tinh nhá...” ®Õn c©u: “Läc nÕu cÇn, råi pha lo·ng dung dÞch víi níc thµnh 20 ml”. LÊy 2 ml dung dÞch thu ®îc tõ xö lý chÕ phÈm thö cho vµo mét èng nghiÖm, thªm 10 ml dung dÞch thu ®îc tõ xö lý dung dÞch ch× mÉu, 2 ml dung dÞch ®Öm acetat pH 3,5. L¾c ®Òu, thªm 1,2 ml dung dÞch thioacetamid (TT). L¾c ngay, råi ®Ó yªn 2 phót. Dung dÞch ion ch× mÉu cã mÇu n©u s¸ng khi ®îc so s¸nh víi dung dÞch ®îc chuÈn bÞ trong cïng ®iÒu kiÖn gåm 10 ml níc vµ 2 ml dung dÞch chÕ phÈm thö.

Ph¬ng ph¸p 4

Trén ®Òu mét lîng chÕ phÈm thö nh chØ dÉn trong chuyªn luËn víi 0,5 g magnesi oxyd (TT) trong mét chÐn sø. Nung ®á hçn hîp cho ®Õn khi thu ®îc mét khèi ®ång nhÊt mµu tr¾ng hay tr¾ng x¸m nh¹t. NÕu sau khi nung 30 phót mµ hçn hîp vÉn cã mµu th× ®Ó nguéi, dïng ®òa thuû tinh trén ®Òu råi nung l¹i. NÕu cÇn, l¹i lÆp l¹i thao t¸c ®ã. Cuèi cïng nung ë 800^oC trong 1 giê. Hoµ tan c¾n, dïng 2 lîng, mçi lîng 5 ml dung dÞch acid hydrocloric 5 N (TT), sau ®ã tiÕp tôc tiÕn hµnh nh m« t¶ ë ph¬ng ph¸p 3, b¾t ®Çu tõ c©u : “Thªm 0,1 ml dung dÞch phenolphtalein (TT)... mµu cña èng mÉu”.

ChuÈn bÞ dung dÞch mµu mÉu nh sau: LÊy mét thÓ tÝch dung dÞch ch× mÉu 10 phÇn triÖu Pb (§C) nh chØ dÉn trong chuyªn luËn, cho vµo mét chÐn nung silica, trén víi 0,5 g magnesi oxyd (TT). Lµm kh« hçn hîp trong tñ sÊy ë 100^oC - 105^oC, nung nh m« t¶ ë trªn. Hoµ tan c¾n, dïng 2 lîng, mçi lîng 5 ml dung dÞch acid hydrocloric 5 N (TT) råi tiÕp tôc tiÕn hµnh nh m« t¶ ë ph¬ng ph¸p 3, b¾t ®Çu tõ c©u: “Thªm 0,1 ml dung dÞch phenolphtalein (CT)...”. Dïng 10 ml dung dÞch thu ®îc tõ xö lý dung dÞch ion ch× mÉu vµ 2 ml dung dÞch thu ®îc tõ xö lý chÕ phÈm thö ®Ó chuÈn bÞ dung dÞch mµu chuÈn. PhÐp thö chØ cã gi¸ trÞ khi dung dÞch ion ch× mÉu cã mÇu n©u s¸ng khi ®îc so s¸nh víi dung dÞch ®îc chuÈn bÞ trong cïng ®iÒu kiÖn gåm 10 ml níc vµ 2 ml dung dÞch chÕ phÈm thö.

Ph¬ng ph¸p 5

Dïng mét bé gi÷ mµng läc cã kÝch thíc nh ghi trªn H×nh 9.4.8, l¾p víi mét b¬m tiªm cì 50 ml. Mµng läc (C) ®îc lµm tõ mét chÊt liÖu thÝch hîp cã ®êng kÝnh lç lµ 3 mm vµ ®îc b¶o vÖ bëi mét mµng läc phô (B).

Hoµ tan mét lîng chÕ phÈm thö nh chØ dÉn trong chuyªn luËn vµo trong 30 ml níc, nÕu kh«ng cã quy ®Þnh g× kh¸c. Läc dung dÞch qua mµng läc nhê mét ¸p lùc nhÑ.

Th¸o bé gi÷ mµng läc ra vµ kiÓm tra xem mµng läc cã bÞ nhiÔm bÈn kh«ng, nÕu cÇn th× thay mµng läc vµ läc l¹i. LÊy toµn bé hay mét phÇn dÞch läc nh chØ dÉn ë chuyªn luËn, thªm 2 ml dung dÞch ®Öm acetat pH 3,5 vµ 1,2 ml dung dÞch thioacetamid (TT), l¾c ®Òu vµ ®Ó yªn 10 phót. §¶o trËt tù mµng läc vµ mµng läc phô råi läc chËm dung dÞch ph¶n øng qua mµng víi mét ¸p lùc nhÑ. LÊy mµng läc ra, lµm kh« b»ng c¸ch Ðp trªn giÊy läc. §Ëm ®é cña vÕt mµu t¹o thµnh trªn mµng läc kh«ng ®îc ®Ëm h¬n mµu mÉu thu ®îc víi mét thÓ tÝch dung dÞch ch× mÉu 1 phÇn triÖu Pb nh ®· chØ dÉn trong chuyªn luËn vµ ®îc chuÈn bÞ trong cïng ®iÒu kiÖn víi mÉu thö, b¾t ®Çu tõ c©u:"thªm 2 ml dung dÞch ®Öm acetat pH 3,5....".

H×nh 9.4.8: Dông cô thö giíi h¹n kim lo¹i nÆng

(Ph¬ng ph¸p 5)

9.4.9. Nh«m

ChuyÓn dung dÞch chÕ phÈm thö ®· chØ dÉn trong chuyªn luËn vµo mét b×nh g¹n vµ chiÕt lÇn lît víi 20, 20 vµ 10 ml dung dÞch 8-hydroxyquinolin 0,5% trong cloroform (TT). Gép c¸c dÞch chiÕt cloroform vµ pha lo·ng tíi 50,0 ml b»ng cloroform (TT) (dung dÞch thö).

Trõ khi cã chØ dÉn kh¸c, chuÈn bÞ dung dÞch tr¾ng vµ dung dÞch chuÈn trong cïng ®iÒu kiÖn nh dung dÞch thö.

Dung dÞch tr¾ng lµ hçn hîp 10 ml dung dÞch ®Öm acetat pH 6,0 vµ 100 ml níc.

Dung dÞch chuÈn lµ hçn hîp 2 ml dung dÞch nh«m mÉu 2 phÇn triÖu Al, 10 ml dung dÞch ®Öm acetat pH 6,0 vµ 98 ml níc.

§o huúnh quang cña dung dÞch thö (I₁), dung dÞch chuÈn (I₂) vµ dung dÞch tr¾ng (I₃) (Phô lôc 4.3) víi bíc sãng kÝch thÝch lµ 392 nm vµ mét kÝnh läc phô cã d¶i truyÒn quang tËp trung ë 518 nm, hoÆc ®Æt mét thiÕt bÞ lµm ®¬n s¾c ¸nh s¸ng ®Ó truyÒn quang ë chÝnh bíc sãng ®ã.

Cêng ®é huúnh quang cña dung dÞch thö (I₁- I₃) kh«ng ®îc lín h¬n cña dung dÞch chuÈn (I₂- I₃).

9.4.10. Nickel trong polyols

TiÕn hµnh theo ph¬ng ph¸p II cña quang phæ hÊp thô nguyªn tö (Phô lôc 4.4), dïng ngän löa acetylen-kh«ng khÝ, ®Ìn nickel cathod rçng vµ c¸c dung dÞch sau:

Dung dÞch thö: Hoµ tan 20,0 g chÕ phÈm thö trong dung dÞch acid acetic 1 M (TT) vµ pha lo·ng tíi 100,0 ml víi cïng dung m«i. Thªm 2,0 ml dung dÞch b·o hoµ amoni pyrolidindithiocarbamat (kho¶ng 1%) vµ 10,0 ml 4-methylpentan-2-on (TT) l¾c trong 30 gi©y, tr¸nh ¸nh s¸ng. §Ó yªn cho t¸ch líp vµ lÊy líp methylpentanon.

Dung dÞch ®èi chiÕu: ChuÈn bÞ 3 dung dÞch ®èi chiÕu trong cïng ®iÒu kiÖn nh dung dÞch thö b»ng c¸ch thªm riªng biÖt 0,5 ml; 1,0 ml; 1,5 ml dung dÞch nickel mÉu 10 phÇn triÖu Ni vµo mçi b×nh ®· cã 20,0 g chÕ phÈm thö.

ChuÈn bÞ mét mÉu tr¾ng trong cïng ®iÒu kiÖn gièng nh dung dÞch thö, nhng kh«ng cã chÕ phÈm thö vµ dïng dung dÞch nµy ®Ó hiÖu chØnh ®iÓm “0” cña m¸y.

§o ®é hÊp thô cña dung dÞch thö, 3 dung dÞch ®èi chiÕu vµ mÉu tr¾ng ë cùc ®¹i 232,0 nm. VÏ ®êng cong biÓu diÔn sù phô thuéc gi÷a ®é hÊp thô víi nång ®é nickel trong c¸c dung dÞch vµ x¸c ®Þnh hµm lîng cña nickel trong chÕ phÈm thö.

Hµm lîng nickel kh«ng lín h¬n 1 phÇn triÖu, trõ khi cã chØ dÉn kh¸c.

9.4.11. §Þnh lîng kim loại nặng trong dược liệu và trong dầu béo

Tiến hành bằng phương pháp quang phổ hấp thụ nguyên tử (Phụ lục 4.4).

Chú ý: Khi dùng thiết bị phá mẫu áp suất cao và lò vi sóng dùng trong phòng thí nghiệm, phải thành thạo các thao tác an toàn và vận hành máy mà nhà sản xuất đưa ra.

Thiết bị

Bao gồm các bộ phận sau:

- Bình phá mẫu bằng polytetrafluoroethylen thể tích 120 ml có nắp đậy kín, có van điều chỉnh áp suất bên trong và một ống bằng polytetrafluoroethylen để xả khí.

Một hệ thống giữ các bình phá mẫu kín với cùng một lực xoắn.

- Lò vi sóng với tần số 2450 MHz có công suất điều chỉnh được từ 0 đến 630 ± 70 W, nối với một máy tính có phần mềm điều khiển chương trình. Vách lò phủ một lớp polytetrafluoroethylen. Lò có quạt hút thay đổi được tốc độ, có hệ thống đĩa quay và ống hút để xả khói.

- Máy quang phổ hấp thụ nguyên tử dùng đèn cathod rỗng là nguồn phát xạ và đèn deuterium hiệu chỉnh đường nền. Máy được nối với:

a) Bộ hóa hơi nguyên tử không ngọn lửa lò graphit đối với cadimi, đồng, chì, sắt, nickel và kẽm.

b) Bộ hoá hơi hydrid đối với arsen và bộ phận hóa hơi lạnh cho thuỷ ngân, hoặc một bộ hoá hơi khác có tính năng phù hợp cho 2 nguyên tố này.

Tiến hành

Nếu dùng trang thiết bị khác với mô tả ở trên thì cần điều chỉnh các thông số thiết bị cho phù hợp.

Rửa sạch các đồ đựng bằng thủy tinh và dụng cụ thí nghiệm bằng dung dịch acid nitric 10 g/l trước khi dùng.

Dung dịch thử: Cân và chuyển vào bình phá mẫu một lượng chế phẩm theo chỉ dẫn trong chuyên luận (khoảng 0,5 g bột dược liệu hoặc dầu béo). Thêm 6 ml acid nitric không có kim loại nặng và 4 ml acid hydrocloric không có kim loại nặng. Đậy kín bình.

Đặt bình phá mẫu vào lò vi sóng. Tiến hành phá mẫu theo 3 bước như sau (dùng cho 7 bình chứa mẫu thử): 80% công suất ở 15 phút đầu, 100% công suất ở 5 phút tiếp theo và 80% ở 20 phút cuối.

Để nguội các bình ngoài không khí, thêm vào mỗi bình 4 ml acid sulfuric không có kim loại nặng (TT). Lặp lại các bước phá mẫu như trên một lần nữa. Sau khi để nguội, mở bình phá mẫu ra, thu được dung dịch trong và không màu. Chuyển toàn bộ dung dịch vào bình định mức 50 ml, tráng bình phá mẫu 2 lần, mỗi lần với 15 ml nước và tập trung dịch tráng vào bình định mức. Thêm 1,0 ml dung dịch magnesi nitrat 1% và 1,0 ml dung dịch amoni dihydrophosphat (TT) 10%, thêm nước vừa đủ 50 ml.

Dung dịch mẫu trắng: Trộn 6 ml acid nitric không có kim loại nặng (TT) và 4 ml acid hydrocloric không có kim loại nặng (TT) vào bình phá mẫu và tiến hành phá mẫu như đối với dung dịch thử.

Định lượng cadimi, đồng, sắt, chì, nickel và kẽm

Xác định hàm lượng đồng, sắt, chì, nickel, kẽm bằng phương pháp thêm chuẩn (Phụ lục 4.4), dùng các dung dịch đối chiếu của mỗi kim loại nặng và áp dụng các thông số kỹ thuật như Bảng 9.4.11.1. Độ hấp thụ của dung dịch mẫu trắng được tự động trừ vào độ hấp thụ của dung dịch thử.

Bảng 9.4.11.1. Các thông số kỹ thuật để tiến hành phép thử

		Cd	Cu	Fe	Ni	Pb	Zn
Bước sóng	nm	228,8	324,8	248,3	232	283,5	213,9
Độ rộng khe	nm	0,5	0,5	0,2	0,2	05	0,5
Cường độ đèn	mA	6	7	5	10	5	7
Nhiệt độ tro hoá	^oC	800	800	800	800	800	800
Nhiệt độ nguyên tử hoá	^oC	1800	2300	2300	2500	2200	2000
Hiệu chỉnh đường nền		có	không	không	không	không	không
Tốc độ khí nitrogen	lít/phút	3	3	3	3	3	3

Định lượng arsen và thủy ngân

Xác định hàm lượng arsen và thủy ngân trong mẫu dựa vào các dung dịch chuẩn arsen hoặc thủy ngân đã biết nồng độ bằng phương pháp xác định trực tiếp (Phụ lục 4.4) với hệ thống hoá hơi hydrid đối với arsen và hóa hơi lạnh đối với thủy ngân, hoặc với một thiết bị hoá hơi khác phù hợp.

Arsen

Dung dịch mẫu: Lấy 19,0 ml dung dịch thử hoặc trắng chuẩn bị như trên, thêm 1 ml dung dịch kali iodid (TT) 20%. Để yên dung dịch ở nhiệt độ phòng trong 50 phút hoặc ở 70 ^oC trong 4 phút.

Acid: Acid hydrocloric không có kim loại nặng (TT)

Dung dịch khử: Dung dịch natri borohydrid (TT) 0,6% trong dung dịch natri hydroxyd (TT) 0,5%.

Áp dụng các thông số kỹ thuật trong Bảng 9.4.11.2.

Thủy ngân

Dung dịch mẫu: Dung dịch thử hoặc dung dịch trắng chuẩn bị như trên.

Acid: Dung dịch acid hydrocloric không có kim loại nặng (TT) 515g/l.

Dung dịch khử: Dung dịch thiếc (II) clorid 1% trong dung dịch acid hydrocloric loãng không có kim loại nặng (TT).

Áp dụng các thông số kỹ thuật trong Bảng 9.4.11.2.

Bảng 9.4.11.2. Các thông số kỹ thuật để tiến hành phép thử

		As	Hg
Bước sóng	nm	193,7	253,7
Độ rộng khe	nm	0,2	0,5
Cường độ đèn	mA	10	4
Tốc độ acid	ml/phút	1,0	1,0
Tốc độ dung dịch khử	ml/phút	1,0	1,0
Tốc độ dung dịch mẫu	ml/phút	7,0	7,0
Buồng đo		Thạch anh (làm nóng)	Thạch anh (không làm nóng)
Hiệu chỉnh đường nền		không	không
Tốc độ khí nitrogen	lít/phút	0,1	0,1

9.4.12. Phosphat

Thªm 4 ml thuèc thö sulphomolybdic (TT) vµo 100 ml dung dÞch ®· ®îc chuÈn bÞ, nÕu cÇn th× trung hoµ nh chØ dÉn. L¾c vµ thªm 0,1 ml dung dÞch thiÕc (II) clorid R1 (TT). ChuÈn bÞ dung dÞch chuÈn trong cïng ®iÒu kiÖn, dïng 2 ml dung dÞch phosphat mÉu 5 phÇn triÖu PO₄ vµ 98 ml níc. Sau 10 phót, lÊy mçi dung dÞch 20 ml vµ so s¸nh mµu. Mµu trong èng thö ph¶i kh«ng ®îc ®Ëm h¬n mµu trong èng chuÈn.

9.4.13. S¾t

Hoµ tan mét lîng chÕ phÈm thö quy ®Þnh trong níc råi pha lo·ng víi níc tíi 10 ml, hoÆc lÊy 10 ml dung dÞch chÕ phÈm thö nh chØ dÉn trong chuyªn luËn cho vµo mét èng Nessler. Thªm 2 ml dung dÞch acid citric 20% (TT) vµ 0,1 ml acid mercaptoacetic (TT). L¾c ®Òu, kiÒm ho¸ b»ng dung dÞch amoniac 10 M (TT) vµ pha víi níc tíi 20 ml. §Ó yªn 5 phót.

ChuÈn bÞ mét dung dÞch mµu chuÈn trong cïng ®iÒu kiÖn, dïng 10 ml dung dÞch s¾t mÉu 1 phÇn triÖu Fe thay cho dung dÞch chÕ phÈm thö.

Mµu hång t¹o thµnh trong dung dÞch thö kh«ng ®îc ®Ëm h¬n mµu chuÈn.

9.4.14. Sulfat

C¸c dung dÞch dïng trong phÐp thö nµy ph¶i ®îc chuÈn bÞ trong níc cÊt.

Thªm 1 ml dung dÞch bari clorid 25% (TT) vµo 1,5 ml dung dÞch sulfat mÉu 10 phÇn triÖu SO₄, l¾c vµ ®Ó yªn 1 phót. Thªm 15 ml dung dÞch chÕ phÈm thö ®· ®îc chØ dÉn trong chuyªn luËn, hoÆc thªm mét lîng chÕ phÈm thö quy ®Þnh ®· hoµ tan trong 15 ml níc vµ 0,5 ml dung dÞch acid acetic 5 M (TT). §Ó yªn 5 phót.

§é ®ôc t¹o thµnh trong èng thö kh«ng ®îc ®Ëm h¬n trong èng chuÈn ®îc chuÈn bÞ ®ång thêi trong cïng ®iÒu kiÖn, nhng dïng 15 ml dung dÞch sulfat mÉu 10 phÇn triÖu SO₄ thay cho dung dÞch chÕ phÈm thö.

9.4.15. Magnesi

LÊy 10 ml dung dÞch thö ®îc pha nh chØ dÉn cña chuyªn luËn, thªm 0,1 g natri tetraborat (TT). NÕu cÇn th× ®iÒu chØnh pH cña dung dÞch ®Õn 8,8 - 9,2 b»ng dung dÞch acid hydrocloric 2 M hoÆc dung dÞch natri hydroxyd 2 M. L¾c 2 lÇn víi mçi lÇn 5 ml dung dÞch 8-hydroxyquinolin 0,1% trong cloroform (TT), mçi lÇn l¾c 1 phót, ®Ó yªn cho t¸ch líp råi g¹n bá líp cloroform phÝa díi. Thªm vµo líp níc 0,4 ml n-butylamin (TT) vµ 0,1 ml triethanolamin (TT). NÕu cÇn th× ®iÒu chØnh pH ®Õn 10,5 - 11,5. Thªm 4 ml dung dÞch 8-hydroxyquinolin 0,1% trong cloroform (TT), l¾c 1 phót råi ®Ó yªn cho t¸ch líp. NÕu líp cloroform cã mµu th× kh«ng ®îc ®Ëm h¬n mµu mÉu thu ®îc khi tiÕn hµnh nh trªn víi 1 ml dung dÞch magnesi mÉu 10 phÇn triÖu Mg vµ 9 ml níc.

9.4.16. Magnesi vµ kim lo¹i kiÒm thæ

LÊy 200 ml níc, thªm 0,1 g hydroxylamin hydroclorid (TT); 10 ml dung dÞch ®Öm amoniac pH 10,0; 1 ml dung dÞch kÏm sulfat 0,1 M (C§) vµ kho¶ng 15 mg hçn hîp ®en eriocrom T (CT). §un nãng tíi 40 ⁰C vµ chuÈn ®é víi dung dÞch trilon B 0,01 M (C§) ®Õn khi mµu tÝm chuyÓn h¼n sang xanh. Thªm vµo dung dÞch mét lîng chÕ phÈm ®· ®îc hoµ tan trong 100 ml níc, hoÆc mét thÓ tÝch dung dÞch chÕ phÈm, nh chØ dÉn trong chuyªn luËn. NÕu mµu dung dÞch chuyÓn sang tÝm, th× chuÈn ®é tiÕp víi dung dÞch trilon B 0,01 M (C§) ®Õn khi mµu hoµn toµn trë l¹i xanh. ThÓ tÝch dung dÞch trilon B 0,01 M (C§) dïng trong lÇn chuÈn ®é thø hai kh«ng ®îc qu¸ lîng quy ®Þnh.